HISTORIA KĘTRZYNA
Nazwę tej szlacheckiej wsi można wywodzić od dawnego imienia Kętra lub Kętrza. W niemieckiej literaturze pojawiała się też hipoteza o pochodzeniu nazwy wsi (Kantrzin) od słowa 'kontina', oznaczającego świątynię pogańską.
Na terenie Kętrzyna – w pobliżu owianych tajemnicą „Białych Błot” -znajduje się cmentarzysko z czasów kultury łużyckiej z okresu brązu.
Pierwsza wzmianka o Kętrzynie pochodzi z roku 1360. Kętrzyno było wówczas osadą istniejącą na prawie polskim. W dokumencie nieco późniejszym występuje niejaki Sulislaff von Kantrsin, będący zapewne protoplastą szlacheckiej rodziny Kętrzyńskich, pieczętującej się herbem Cietrzew.
Kętrzyńscy, prócz własnego nazwiska, dla rozróżnienia się między sobą używali także przydomków: Baumgart, Birkhan, Gabit, Litze, Mach, Malotke, Winkler, Wulf i Żelazko. W ciągu wieków część przydomków stała się jedynymi używanymi nazwiskami, jak miało to miejsce w przypadku polskiego historyka Adalberta Winklcra, który, odkrywając swoje kaszubskie korzenie, powrócił do starego nazwiska i znany jest jako Wojciech Kętrzyński.
W drugiej połowie XVI wieku właścicielami wsi byli trzej Kętrzyńscy i szlachetny Żelazko. Przedstawicielem Kętrzyna w Radzie Powiatowej w Wejherowie w roku 1834 był von Poblotzki, szanowany ziemianin umiejący pisać. Jego następcą został szlachcic von Drigalski. Wykaz z 13 grudnia 1847 roku wymienia dobra rycerskie Kętrzyno z 12 działami, których właścicielami byli: von Studzierski, von Drigalski, von Poblocki, von Sychowski, von Bychowski, von Dombrowski, Natczke oraz Thiede.
W roku 1872 Kętrzyno zamieszkiwało 322 mieszkańców, w większości uboga szlachta zaściankowa. Katolików było 209, a ewangelików 33. Wieś należała do parafii w Rozłazinie, dzieci zaś chodziły do szkoły w pobliskim Dzięcielcu. Pod koniec XIX wieku Kętrzyno stało się siedzibą władz gromadzkich. Naczelnikiem w latach 1890-1905 był von Dziczelski (Dzięcielski). Kętrzyno znalazło się w słynnym poemacie Hieronima Jarosza Derdowskiego „O panu Czorlinscim co do Pucka po sece jachoł”. Tu właśnie główny bohater przebywał w gościnie u „szlachceca Dąbrowsciego”, u którego zbierała się okoliczna szlachta, by radzić nad wyborem swojego posła do pruskiego sejmu.
Przewodnik Orłowicza z roku 1924 określa Kętrzyno jako „zaścianek szlachecki w ubogiej, piaszczystej okolicy”. Miejscowość ta jedynie dzięki zdecydowanej postawie mieszkańców została w roku 1920 przyłączona do Polski. Nowa granica oddzieliła wieś od kościoła parafialnego w Rozłazinie. Rozłaziński proboszcz początkowo występował do lokalnych władz niemieckich o pozwolenie na przekraczanie granicy i odprawianie nabożeństw w Polsce. Nie zgodzono się na to, zezwalając jednak mieszkańcom Kętrzyna na niedzielne wyprawy do Rozłazina. Granica międzypaństwowa otwierana była na kilka godzin, potrzebnych na dotarcie do kościoła, uczestnictwo we mszy i powrót. Dodatkowo umożliwiano kętrzynianom przekraczanie granicy w czasie Świąt Bożego Narodzenia. Po powołaniu nowej parafii w Lini, Kętrzyno zostało do niej włączone i niedzielne wędrówki „religijno – handlowe” ustały.
W 1984 r. z inicjatywy ówczesnego księdza proboszcza, Bazylego Olęckiego oraz mieszkańców, we wsi powstała kaplica. Po uzyskaniu zezwolenia na budowę mieszkańcy wsi przystąpili do zbiórki pieniędzy i zakupu materiałów budowlanych. Prace przy budowie, w większości wykonywane społecznie, rozpoczęły się 27.07.1982 r., a zakończyły się 17.04.1984 r. Pierwsza uroczysta Msza św. została odprawiona w kaplicy w drugi dzień Zielonych Świąt, dnia 10.06.1984 r.
Do roku 2010 Kaplica nosiła nazwę PATER NOSTER zawdzięczając swą nazwę bazylice w Jerozolimie. Pochodzi stamtąd przywieziony przez ks. Bazylego Olęckiego kamień pamiątkowy, który został umieszczony na marmurowej tablicy przy wejściu do kaplicy. Napis umieszczony na owej tablicy brzmi: “PATER NOSTER – ŚW. ROK ODKUPIENIA 1984”. Obecnie kościół filialny jest p.w. Miłosierdzia Bożego. W każdą pierwszą niedzielę po Wielkanocy odbywa się tu odpust.
Data wybudowania szkoły w Kętrzynie nie jest znana. Najstarsi mieszkańcy wspominają, że pierwszy budynek szkolny zbudowany był w pruski mur, stał nad strumykiem, przy skrzyżowaniu dróg prowadzących przez wioskę. Szkoła rzekomo się spaliła i powstała jeszcze przed II wojną światową nowa, o wiele obszerniejsza, z czerwonej cegły.
W 1995 roku z inicjatywy dyrektora Szkoły Podstawowej w Kętrzynie Krzysztofa Krzewickiego oraz ks. proboszcza Bazylego Olęckiego przy szkole odsłonięto pomnik – kamień upamiętniający Marsz Śmierci więźniów obozu koncentracyjnego w Stutthofie. Na uroczyste poświęcenie pomnika, które odbyło się 25.05.1995 r., do Kętrzyna przybyło wielu zaproszonych gości oraz liczna rzesza mieszkańców. O oprawę artystyczną tej uroczystości zadbali nauczyciele z tutejszej szkoły.
Gehenna więźniów rozpoczęła się 25 stycznia 1945 r. o godzinie szóstej rano, kiedy do obozu koncentracyjnego Stutthof zbliżał się front. Zamiast oswobodzenia, dla więźniów obozu zaczęła się straszna, na mrozie i o głodzie wędrówka, która miała trwać ponad półtora miesiąca. Trasa ich marszu, dla wielu ostatniego w życiu, wiodła przez Żuławy, a następnie Kaszuby. Z ponad 25000 ewakuowanych w ciągu 6 -7 tygodni wędrówki zginęło – zostało zabitych, zmarło na tyfus, padło z głodu i wycieńczenia – około 11000. Szlak Marszu Śmierci gęsto znaczą groby.
Cmentarz pomordowanych znajduje się w pobliskim Nawczu, oddalonym o 1 km od Kętrzyna. W miejscu tym znajdują się zbiorowe mogiły, w których spoczywa około 600 więźniów.
Pomnik – kamień jest przypomnieniem bohaterskiej śmierci ofiar obozu Stutthof, jest dowodem wdzięczności za życie złożone w obronie Ojczyzny, jest też podziękowaniem mieszkańcom Kętrzyna, którzy spieszyli z bratnią pomocą dowożąc do obozu w Nawczu jedzenie. Pomocy udzielano nie tylko więźniom znajdującym się w Nawczu, ale i tym, którzy zostali internowani i przebywali w szkole w Kętrzynie.
Szkoła, jako instytucja, jest centrum kulturalnym wsi i inicjatorką wielu imprez kulturalno-rozrywkowych.
